โดย ดร.กุลนรี นุกิจรังสรรค์
ทุกท่านคงทราบข่าวการเดินทางมาไทยของ หวังอี้ (Wang Yi) ผู้ดำรงตำแหน่งสมาชิกกรมการเมือง ผู้อำนวยการสำนักงานคณะกรรมการกลางด้านกิจการต่างประเทศแห่งพรรคคอมมิวนิสต์จีน และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศของจีนเมื่อปลายเดือนมกราคม 2567 ที่ผ่านมาแล้ว การเดินทางมาในครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อหารือความร่วมมือร่วมกันโดยมีเป้าประสงค์เพื่อยกระดับความสัมพันธ์ของทั้งสองประเทศ ซึ่งหนึ่งในวาระสำคัญของการเยือนไทยครั้งนี้ที่ทุกฝ่ายให้ความสนใจ คือ การลงนามความตกลงยกเว้นการตรวจลงตรา (วีซ่า) ระหว่างจีนและไทย ที่ระบุให้ยกเว้นการตรวจลงตราสำหรับผู้ถือหนังสือเดินทางธรรมดาของไทย และผู้ถือหนังสือเดินทางกึ่งราชการ รวมถึงหนังสือเดินทางธรรมดาของจีน โดยสามารถพำนักในประเทศคู่ตกลงได้ไม่เกิน 30 วัน สามารถขอขยายเวลาได้แต่รวมแล้วต้องไม่เกิน 90 วัน ภายในกรอบเวลาพำนักในประเทศ 180 วัน ซึ่งการฟรีวีซ่านี้ครอบคลุมเฉพาะการเดินทางเพื่อท่องเที่ยว ไม่ครอบคลุมการพำนักถาวร การทำงาน การศึกษา กิจกรรมด้านสื่อ หรือกิจกรรมอื่นๆ ที่จำเป็นต้องได้รับการอนุญาตล่วงหน้า
สำหรับไทยแล้วได้มีการยกเว้นวีซ่าให้กับนักท่องเที่ยวจีนก่อน
ตั้งแต่เดือนกันยายน 2566 โดยมีเป้าหมายเพื่อกระตุ้นเศรษฐกิจภาคการท่องเที่ยว
โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงต้นเดือนตุลาคมที่มีวันหยุดยาวช่วงวันชาติจีน ยาวไปถึงช่วงปลายปีซึ่งเป็นช่วงฤดูกาลท่องเที่ยวของไทยและช่วงต้นปีที่ตรงกับช่วงวันหยุดยาวเทศกาลตรุษจีนของจีน
ซึ่งนอกจากจีนแล้วในช่วงเวลาเดียวกันไทยยังยกเว้นวีซ่าท่องเที่ยวให้กับคาซัคสถานด้วย
โดยรัฐบาลไทยให้เหตุผลว่านักท่องเที่ยวคาซัคสถานเป็นตลาดใหม่ที่มีจำนวนเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ
เมื่อไทยประกาศยกเว้นวีซ่าให้กับนักท่องเที่ยวจีนจึงเกิดคำถามขึ้นในเวลาเดียวกัน
ว่าเหตุใดไทยจึงยกเว้นวีซ่าให้จีนฝ่ายเดียว ทำไมจีนไม่ยกเว้นวีซ่าให้แก่ไทยบ้าง โดยเฉพาะในโลกออนไลน์มีการวิพากษ์วิจารณ์ถึงประเด็นนี้อย่างแพร่หลาย
ทั้งที่กล่าวว่าไทยพยายามฝักไฝ่ฝ่ายจีน ไทยกำลังตกเป็นเบี้ยล่างของจีน ต่อไปไทยจะกลายเป็นมณฑลไท่กั๋ว
ฯลฯ อย่างไรก็ดี
มีรายงานข่าวว่าไทยและจีนมีการหารือเรื่องการยกเว้นวีซ่าให้นักท่องเที่ยวไทยที่จะเดินทางเข้าจีนหลายครั้งตั้งแต่ไตรมาสที่
4 ของปี 2566 แล้ว แต่เพิ่งมีข้อสรุปอย่างเป็นรูปธรรมในปี 2567
1. ฟรีวีซ่าแล้วใครวิน (win)?
การยกเว้นวีซ่าแก่นักท่องเที่ยวจีนที่เกิดขึ้นแล้วและการยกเว้นวีซ่าแก่นักท่องเที่ยวไทยที่กำลังจะเกิดขึ้นในเดือนมีนาคม
2567 ถูกคาดหวังว่าจะส่งผลเชิงบวกต่อทั้งสองประเทศหลายประการในหลากหลายมิติ
ประการแรก เพื่อประโยชน์ด้านเศรษฐกิจของไทยและจีน นักท่องเที่ยวไทยและจีนจะช่วยกระตุ้นเศรษฐกิจในภาคอุตสาหกรรมการท่องเที่ยวของทั้งสองประเทศ สำหรับไทย อย่างที่ทุกคนทราบว่านักท่องเที่ยวจีนเคยเป็นนักท่องเที่ยวอันดับหนึ่งของไทยติดต่อกันมาหลายปี สร้างรายได้นับแสนล้านบาทต่อปี แต่นับตั้งแต่เกิดโควิด-19 จำนวนนักท่องเที่ยวจีนหายไปจำนวนมากและยังไม่สามารถฟื้นคืนจำนวนกลับมาได้ ส่งผลต่ออุตสาหกรรมการท่องเที่ยวของไทยและรายได้ของประเทศ รัฐบาลไทยจึงคาดหวังว่าการยกเว้นวีซ่าจะช่วยกระตุ้นให้นักท่องเที่ยวจีนเดินทางมาเที่ยวไทยเพิ่มขึ้น ขณะที่จีนเองก็พยายามเปิดประเทศและเปิดกว้างต่อทั่วโลก ถึงแม้ว่ารายได้จากอุตสาหกรรมการท่องเที่ยวจากนักท่องเที่ยวต่างชาติจะไม่ใช่รายได้หลักของประเทศ แต่การกระตุ้นให้นักท่องเที่ยวต่างชาติเดินทางเข้าจีนย่อมส่งผลดีต่อจีน นัยหนึ่งเป็นอีกช่องทางในการกระตุ้นเศรษฐกิจภายในประเทศของจีนที่ยังชะลอตัว การยกเว้นวีซ่าให้นักท่องเที่ยวไทยจะช่วยอำนวยความสะดวกให้แก่นักท่องเที่ยวไทยที่เป็นขาประจำ และเป็นการเปิดตลาดสำหรับนักท่องเที่ยวไทยหน้าใหม่ที่ยังไม่เคยเดินทางไปจีน ซึ่งกระแสการท่องเที่ยวในประเทศจีนมีทิศทางที่ดีขึ้นเมื่อพิจารณาผ่านสื่อสังคมออนไลน์ต่างๆ ของไทยที่นำเสนอรีวิวการท่องเที่ยวในจีน ไม่ว่าจะเป็นการท่องเที่ยวเชิงธรรมชาติของจีน เช่น ลี่เจียง จางเจียเจี้ย ฮาร์บิ้น การท่องเที่ยวเพื่อซื้อของหรือหาลู่ทางนำเข้าสินค้าจีนตามเมืองค้าส่ง เช่น อี้อู กวางเจา การท่องเที่ยวเพื่อชมความเป็นเมือง เช่น นครเซี่ยงไฮ้ นครฉงชิ่ง หรือแม้กระทั่งการรีวิวห้องน้ำตามสถานที่ต่างๆ ของจีน ล้วนได้รับความสนใจเชิงบวกจากนักท่องเน็ตไทยจำนวนมาก
ประการที่สอง เพื่อเป็นการส่งเสริมการค้าการลงทุนระหว่างกัน
การยกเว้นวีซ่าจะทำให้เกิดการเดินทางระหว่างกันมากขึ้น
อาจนำมาซึ่งโอกาสในการทำการค้าการลงทุนตามมา ในส่วนของไทยได้มีการส่งเสริมให้นักลงทุนจีนเข้ามาลงทุนในไทยอยู่แล้ว
โดยที่ผ่านมานักลงทุนจีนเข้ามาลงทุนมากเป็นอันดับต้นๆ ของไทยโดยเฉพาะการลงทุนผ่าน BOI และการลงทุนในพื้นที่ EEC การลงทุนจากจีนจึงถือเป็นแรงขับเคลื่อนเศรษฐกิจที่สำคัญ ในส่วนของจีน รัฐบาลจีนเปิดกว้างและส่งเสริมให้ต่างชาติเข้ามาลงทุนในจีนมาเป็นเวลาหลายปี
เพื่อเพิ่มเสถียรภาพของห่วงโซ่อุปทานและห่วงโซ่อุตสาหกรรม
โดยมีการออกนโยบายและเพิ่มมาตรการต่างๆ
เพื่อดึงดูดและอำนวยความสะดวกแก่นักลงทุนต่างชาติอย่างต่อเนื่อง
การยกเว้นวีซ่าจีนแก่นักท่องเที่ยวไทยและจีน
ถึงแม้จะไม่ได้มีวัตถุประสงค์เพื่ออำนวยความสะดวกด้านการค้าการลงทุนโดยตรง
แต่ก็ส่งผลโดยอ้อมต่อการค้าการลงทุนไทย-จีน
ทั้งในมิติการขยายตัวของอุตสาหกรรมที่เกี่ยวข้องกับการท่องเที่ยว และโอกาสอื่นๆ
ที่จะเกิดขึ้นหลังจากการเดินระหว่างประเทศสะดวกขึ้น
ประการที่สาม การท่องเที่ยวเปรียบเสมือนสื่อกลางในการแลกเปลี่ยน การส่งเสริมให้คนจีนและไทยเดินทางท่องเที่ยวระหว่างกันจะกระตุ้นให้เกิดการแลกเปลี่ยนด้านวัฒนธรรม ซึ่งในมิติของการขยาย Soft power (หรืออำนาจละมุน) วัฒนธรรมถือเป็นทรัพยากรที่สำคัญ รัฐบาลชุดปัจจุบันของไทยได้มีความสนใจและมีแนวคิดในการส่งเสริม soft power ด้านต่างๆ โดยเฉพาะวัฒนธรรมที่มีศักยภาพ 5 ด้าน (5F) ได้แก่ อาหาร (Food) ภาพยนตร์และวีดีทัศน์ (Film) การออกแบบแฟชั่นไทย (Fashion) ศิลปะการป้องกันตัวแบบไทย (Fight) และเทศกาลประเพณีไทย (Festival) การท่องเที่ยวจึงเป็นเครื่องมือสำคัญในการสร้างโอกาสให้เกิดการแลกเปลี่ยนกิจกรรม 5F ดังกล่าว โดยเฉพาะกับนักท่องเที่ยวจีนซึ่งมีความสนใจในวัฒนธรรมเหล่านี้เป็นทุนเดิมอยู่แล้ว นอกจากการแลกเปลี่ยนด้านวัฒนธรรมแล้ว การยกเว้นวีซ่ายังเป็นโอกาสให้เกิดการแลกเปลี่ยนระหว่างประชาชนในมิติอื่นๆ ที่มีผลกระทบสำคัญต่อทั้งสองประเทศด้วย เช่น การสมรสข้ามวัฒนธรรม การอพยพย้ายถิ่นถาวร การย้ายถิ่นเพื่อการศึกษา ฯลฯ
ประการที่สี่ นอกจากผลประโยชน์ระดับประเทศแล้ว
ในระดับประชาชนก็ได้รับประโยชน์โดยตรงเช่นกัน สำหรับไทยแล้วการยกเว้นวีซ่าให้แก่นักท่องเที่ยวจีนคือการอำนวยความสะดวกเพื่อดึงดูดให้นักท่องเที่ยวจีนกลับมาเที่ยวไทยดังเดิม
ถึงแม้ว่าที่ผ่านมา ไทยจะเคยมีการยกเว้นค่าธรรมเนียมการขอวีซ่าในบางช่วงเวลา
หรือมีการใช้ระบบ E-VISA และอนุญาตให้นักท่องเที่ยวจีนสามารถขอ visa on arrival (VOA) ได้ แต่การเดินทางผ่าน ตม.ไทยที่ผ่านมานั้นยังใช้เวลานานหลายชั่วโมง
ทั้งด้วยระบบที่ไม่เสถียรกอปรกับจำนวนนักท่องเที่ยวที่มาก ทำให้นักท่องเที่ยวจีนจำนวนมากใช้เวลาในการผ่าน
ตม.นานถึง 2-3 ชั่วโมง บางรายใช้เวลานานถึง 3-4 ชั่วโมง สร้างความไม่สะดวกและความไม่ประทับใจแก่นักท่องเที่ยวจีนจนเกิดการบอกต่อและไม่อยากกลับมาเที่ยวซ้ำ
ขณะที่การยกเว้นวีซ่าในปัจจุบันนั้นนักท่องเที่ยวจีนจะใช้เวลาในการผ่านด่าน ตม.
คนละไม่กี่นาทีเท่านั้น
ดังนั้นประชาชนในฐานะนักท่องเที่ยวจึงเป็นผู้ได้รับประโยชน์ทางตรงเต็มๆ นอกจากนี้
ยังมีข่าวหลุดออกมาประปรายว่ามีเจ้าหน้าที่ฝ่ายไทยเรียกเงินสินบน
หรือรับเงินพิเศษเพื่ออำนวยความสะดวกพิเศษให้แก่นักท่องเที่ยวจีนบางรายด้วย
การยกเว้นวีซ่านอกจากจะลดขั้นตอน ประหยัดเวลาแล้ว
ยังสามารถช่วยลดปัญหาการทุจริตในหมู่เจ้าหน้าที่ได้ด้วย ถือเป็นการอำนวยความความสะดวกและแก้ไขปัญหาให้แก่นักท่องเที่ยวจีนอย่างแท้จริง
อีกประการหนึ่ง ในทางอ้อมการยกเว้นวีซ่าทำให้เกิดการเดินทางมากขึ้น หลายสายการบินจึงเริ่มมีการเพิ่มเส้นทางและเพิ่มเที่ยวบินในหลายจุดหมายปลายทางเพื่อรองรับการเดินทางที่เพิ่มขึ้น อีกทั้งอัตราค่าตั๋วเครื่องบินยังมีแนวโน้มที่จะลดราคาลง ซึ่งถือเป็นอีกหนึ่งประโยชน์ที่เกิดขึ้นกับผู้เดินทางท่องเที่ยว
.
2. ฟรีวีซ่าจีน-ไทยสะท้อนให้เห็นอะไร?
สิ่งที่เห็นได้ชัดจากการยกเว้นวีซ่าไทย-จีนอันดับแรก คือความสัมพันธ์ไทย-จีนที่ก้าวไปอีกระดับ การยกเว้นวีซ่าระหว่างไทยและจีนเป็นการยกระดับความสัมพันธ์ไทย-จีนอย่างเป็นรูปธรรม และสะท้อนให้เห็นถึงการสนับสนุนการเป็นหุ้นส่วนยุทธศาสตร์การเป็นประชาคมที่มีโชคชะตาร่วมกันจีน-ไทย ซึ่งความร่วมมือดังกล่าวถือเป็นนิมิตหมายอันดี และเป็นการเฉลิมฉลองล่วงหน้าสำหรับวาระการครบครอบ 50 แห่งการสถาปนาความสัมพันธ์ไทย-จีน ในปี 2568
ลำดับต่อมา สำหรับไทยแล้วการยกเว้นวีซ่าให้แก่นักท่องเที่ยวจีนคือการอำนวยความสะดวกเพื่อดึงดูดให้นักท่องเที่ยวจีนกลับมาเที่ยวไทยดังเดิม เช่นนี้สะท้อนให้เห็นว่าไทยมีการพึ่งพาจีนอยู่มาก หรืออาจจะมากเกินไป หากขาดนักท่องเที่ยวจีนไปไทยจะได้รับผลกระทบลูกใหญ่ ไทยจึงต้องพยายามหาหนทางในการดึงนักท่องเที่ยวจีนกลับมา ในส่วนของจีน การยกเว้นวีซ่าสะท้อนให้เห็นถึงมุมมองที่จีนมีต่อไทย หากพิจารณาถึงที่ผ่านมา จีนมีการยกเว้นวีซ่าให้แก่หลายประเทศ เช่น ฝรั่งเศส เยอรมนี อิตาลี เนเธอร์แลนด์ สเปน มาเลเซีย บรูไน สิงคโปร์ เพื่อทำธุรกิจ ท่องเที่ยว เยี่ยมเยียนครอบครัว และการแวะเปลี่ยนเครื่องเพื่อเดินทางต่อ ซึ่งการยกเว้นวีซ่าดังกล่าวนั้น มิได้มีวัตถุประสงค์เพียงเพื่อกระตุ้นเศรษฐกิจในประเทศจีนเท่านั้น แต่ยังมีนัยยะด้านการต่างประเทศและความมั่นคงแฝงด้วย ดังนั้น การที่จีนยกเว้นวีซ่าให้แก่ไทยนั่นย่อมหมายถึงว่าไทยมีความหมายหรือมีความสำคัญบางประการต่อจีนเช่นกัน ขณะเดียวกันเรื่องของวีซ่าเป็นเรื่องเกี่ยวพันถึงความมั่นคงของประเทศ การอนุญาตให้นักท่องเที่ยวไทยยกเว้นวีซ่าเข้าจีนได้ นั่นหมายความว่าจีนพิจารณาแล้วว่านักท่องเที่ยวไทยมิได้มีปัญหาหรือมีพฤติกรรมอันจะเป็นภัยคุกคามต่อจีน
(บทความนี้ยังไม่จบ โปรดติดตามเนื้อหาตอนถัดไป >> เมื่อจีนและไทยฟรีวีซ่า : ประโยชน์ ข้อกังวลและความท้าทายต่อไทย (ตอนที่ 2)
